HUL to rekomendowane przez UNESCO podejście do zarządzania zasobami dziedzictwa kulturowego w dynamicznych i stale zmieniających się warunkach. Opiera się ono na rozpoznawaniu i identyfikacji wielowymiarowości oraz wzajemnych powiązań pomiędzy wartościami naturalnymi i kulturowymi, materialnymi i niematerialnymi, międzynarodowymi i lokalnymi występującymi w każdym mieście. Zgodnie z podejściem HUL wartości te powinny być traktowane jako punkt wyjścia do zarządzania miastem oraz planowania jego zrównoważonego rozwoju.
Rekomendacja HUL została zatwierdzona w 2011 r. na Zgromadzeniu Generalnym UNESCO w Paryżu. Jest to pierwszy międzynarodowy dokument tej rangi, który sankcjonuje zmianę paradygmatu w ochronie najważniejszej grupy dziedzictwa – miast historycznych. Rekomendacja HUL, formułując nową koncepcję podejścia do ochrony miast historycznych, jest dokumentem istotnym zarówno z punktu widzenia teorii, jak i praktyki, ponieważ nie tylko ustanawia definicję „historycznego krajobrazu miejskiego”, lecz również proponuje konkretne narzędzia do zarządzania historycznymi zasobami miast, w znaczący sposób wpływając na ich ochronę i rozwój.
Podejście HUL zakłada, że analiza miasta historycznego i programy działania w takim mieście powinny być kompleksowe, to znaczy obejmować całą gamę elementów i czynników związanych z historycznym krajobrazem miejskim, rozumianym jako wypadkowa wszystkich tworzących go elementów, materialnych i niematerialnych. Zapisy Rekomendacji HUL określają sposób, w jaki powinno być traktowane dziedzictwo i jego ochrona w kontekście całości zadań i procesów zachodzących w mieście historycznym. Uznając różnorodność kulturową i kreatywność za kluczowe atuty rozwoju ludzkiego, społecznego i gospodarczego, podejście HUL dostarcza narzędzi, które zapewnić mają harmonijną integrację podejmowanych współcześnie działań z dziedzictwem historycznym.
Zgodnie z zapisami Rekomendacji HUL ochrona dziedzictwa powinna być tylko jednym z czynników uwzględnianych w postępowaniu z miastem historycznym, a plany konserwatorskie powinny brać pod uwagę dążenie lokalnej społeczności do rozwoju oraz konieczność adaptacji miasta do współczesnych potrzeb jego użytkowników. W konsekwencji ochrona dziedzictwa staje się nie celem, lecz środkiem, który przyczynia się do zrównoważonego rozwoju miasta oraz umożliwia jego modernizację w harmonii z uwarunkowaniami społecznymi, urbanistycznymi i środowiskowymi. Nowatorstwo podejścia HUL wynika również z zalecenia, aby określanie wartości dziedzictwa oraz podejmowanie decyzji dotyczących form jego ochrony dokonywane było przy udziale i akceptacji lokalnych społeczności.
Zgodnie z podejściem HUL postrzeganie dziedzictwa w mieście historycznym powinno być:
- holistyczne – obejmować wszystkie elementy, wartości oraz cele, które stanowią o współczesnym mieście;
- zintegrowane – uwzględniać wzajemne relacje i wpływy poszczególnych elementów tworzących miast;
- oparte na wartościach – uwzględniać jak najszersze spectrum wartości, materialnych i niematerialnych, tworzących charakterystykę miasta historycznego.
Przejście od poziomu koncepcyjnego do operacyjnego – strategie wyszczególnione w Rekomendacji HUL
Obecne i przyszłe wyzwania związane z ochroną dziedzictwa urbanistycznego wymagają zdefiniowania i wdrożenia nowej generacji strategii chroniących warstwę historyczną oraz zapewniających równowagę wartości kulturowych i naturalnych w środowisku miejskim.
Polityka związana z dziedzictwem miejskim powinna zapewniać mechanizmy gwarantujące balans między jego ochroną a zrównoważonym rozwojem w perspektywie krótko- i długoterminowej. Szczególny nacisk należy położyć na harmonijną, integrację współczesnych interwencji w historyczną tkankę miejską. Obowiązki poszczególnych stron:
- Państwa członkowskie powinny włączyć strategie ochrony dziedzictwa miejskiego do krajowych polityk i programów rozwoju zgodnie z podejściem opartym na historycznym krajobrazie miejskim. W tych ramach władze lokalne powinny przygotować plany rozwoju obszarów miejskich uwzględniające ich walory, takie jak krajobraz i inne wartości dziedzictwa kulturowego oraz związane z nimi cechy;
- Zainteresowane podmioty publiczne i prywatne powinny współpracować na zasadzie partnerstwa w taki sposób, aby zapewnić skuteczne stosowanie podejścia opartego na historycznym krajobrazie miejskim;
- Organizacje międzynarodowe zajmujące się procesami zrównoważonego rozwoju powinny włączyć podejście oparte na historycznym krajobrazie miejskim do swoich strategii, planów i działań;
- Krajowe i międzynarodowe organizacje pozarządowe powinny uczestniczyć w opracowywaniu i rozpowszechnianiu narzędzi oraz najlepszych praktyk wdrażania podejścia opartego na historycznym krajobrazie miejskim.
Wszystkie szczeble władzy – lokalne, regionalne, krajowe – świadome swojej odpowiedzialności – powinny przyczyniać się do zdefiniowania, opracowania, wdrażania i oceny polityki ochrony dziedzictwa miejskiego. Polityki te powinny opierać się na podejściu partycypacyjnym wszystkich zainteresowanych stron i powinny być koordynowane zarówno z poziomu instytucjonalnego, jak i sektorowego.
Podsumowując, zapisy Rekomendacji HUL zalecają:
- wdrażanie Rekomendacji HUL;
- przyjęcie odpowiednich ram prawnych i środków instytucjonalnych w celu stosowania zasad i norm określonych w Rekomendacji HUL na obszarach podlegających ich jurysdykcji;
- zwrócenie uwagi na Rekomendację HUL władz lokalnych, krajowych i regionalnych, a także instytucji, służb, organów i stowarzyszeń zajmujących się ochroną, konserwacją i zarządzaniem historycznymi obszarami miejskimi oraz ich otoczeniem.
Narzędzia
Podejście oparte na historycznym krajobrazie miejskim zakłada zastosowanie szeregu tradycyjnych oraz innowacyjnych narzędzi dostosowanych do lokalnych kontekstów. Narzędzia, które należy wypracować w ramach procesu angażowania różnych interesariuszy w kwestie ochrony dziedzictwa mogą obejmować:
- Narzędzia zaangażowania obywatelskiego, które powinny uwzględniać zróżnicowany przekrój zainteresowanych stron i upoważniać je do identyfikowania kluczowych wartości na obszarach miejskich, opracowywania wizji odzwierciedlających ich różnorodność, wyznaczania celów i uzgadniania działań mających na celu ochronę dziedzictwa i promowanie zrównoważonego rozwoju. Narzędzia te, stanowiąc integralną część dynamiki zarządzania miastem, powinny ułatwiać dialog międzykulturowy poprzez uczenie się od społeczności o ich historii, tradycjach, wartościach, potrzebach i aspiracjach oraz poprzez ułatwianie mediacji i negocjacji między grupami o sprzecznych interesach.
- Wiedza i narzędzia planowania, które powinny wspomagać ochronę integralności i autentyczności atrybutów dziedzictwa miejskiego. Powinny one również zapewniać uznanie różnorodności kulturowej oraz uwzględniać monitorowanie i zarządzanie zmianami w celu poprawy jakości życia i przestrzeni miejskiej. Narzędzia te powinny obejmować dokumentację oraz mapowanie kulturowych i naturalnych walorów miasta. Oceny wpływu na dziedzictwo kulturowe, społeczne i środowiskowe powinny być wykorzystywane do wspierania i ułatwiania procesów decyzyjnych w ramach zrównoważonego rozwoju.
- Systemy regulacyjne, które powinny odzwierciedlać lokalne uwarunkowania i mogą obejmować środki legislacyjne oraz regulacyjne mające na celu ochronę i zarządzanie materialnymi i niematerialnymi atrybutami dziedzictwa miejskiego, w tym jego wartościami społecznymi, środowiskowymi i kulturowymi.
- Narzędzia finansowe, które powinny być zorientowane na budowanie potencjału i wspieranie innowacyjnego, generującego dochody rozwoju, zakorzenionego w tradycji. Oprócz środków rządowych oraz środków pochodzących z funduszy międzynarodowych, należy skutecznie wykorzystywać inne narzędzia finansowe mające na celu wspieranie inwestycji prywatnych na szczeblu lokalnym. Narzędzia takie obejmować mogą mikrokredyty, różne modele partnerstwa i inne elastyczne formy finansowania wspierające lokalną przedsiębiorczość.
Budowanie potencjału powinno angażować wszystkie zainteresowane strony: społeczności, decydentów, specjalistów i menedżerów, w celu wspierania podejścia opartego na historycznym krajobrazie miejskim i jego wdrażania. Skuteczne budowanie potencjału zależy od aktywnej współpracy głównych zainteresowanych stron, mającej na celu dostosowanie wdrażania Rekomendacji HUL do uwarunkowań regionalnych oraz określanie i udoskonalanie lokalnych strategii i ram działania.
Państwa członkowskie oraz międzynarodowe organizacje rządowe i pozarządowe powinny ułatwiać zrozumienie społeczne i zaangażowanie we wdrażanie podejścia opartego na historycznym krajobrazie miejskim poprzez rozpowszechnianie najlepszych praktyk i wniosków wyciągniętych z różnych części świata w celu wzmocnienia sieci wymiany wiedzy i budowania potencjału.