Kazimierz i Stradom

Kazimierz, usytuowany na południe od średniowiecznego Krakowa, został założony przez króla Kazimierza Wielkiego aktem lokacyjnym z 1335 r. Jego układ przestrzenny z charakterystyczną, prostopadłą siatką ulic, zachował się w znacznej części do dzisiaj. Zwarta zabudowa tej części miasta pochodzi z XVIII i XIX w. Nieodłącznymi elementami urbanistycznymi Kazimierza są centralnie położony rynek kazimierski (obecny Plac Wolnica) z renesansowym budynkiem ratusza oraz monumentalne kościoły klasztorne, pochodzące z XIV/XV w. – pw. Bożego Ciała oraz pw. św. Katarzyny. Dodatkową dominantę urbanistyczną tego obszaru stanowi zespół kościoła i klasztoru ojców Paulinów na Skałce, wzniesiony w XVIII w.

Na obszarze dawnego miasta, będącego dziś historyczną dzielnicą Kazimierz, znajdowała się dzielnica żydowska, która przez wiele wieków rozwijała się autonomicznie. Do II wojny światowej był to znaczący ośrodek żydowskiej kultury i nauki. Uformowane w XIV w. fortyfikacje Kazimierza wtopiły się w późniejszą zabudowę, a powstałe pomiędzy Kazimierzem a Krakowem przedmieście Stradom, stało się łącznikiem pomiędzy dwoma miastami.

Obszary tych dwóch dawnych dzielnic znajdują się na terenie najcenniejszej historycznie części Krakowa. Znaczący wpływ na ich kształtowanie miała bliskość rozwijającej się ówczesnej stolicy Rzeczypospolitej. Kazimierz i Stradom to także historia miejsca i spuścizna związana z procesami społecznymi oraz mieszaniem się wielu kultur, wśród których znaczącą rolę odgrywa tu materialne i niematerialne dziedzictwo kultury żydowskiej. W przypadku tego obszaru mamy do czynienia z mozaiką terenów o różnym charakterze, genezie i sposobie zagospodarowania.

Kazimierz i Stradom znajdują się w obrębie obszaru wpisanego na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, wchodzą również w skład historycznego zespołu miasta, uznanego zarządzeniem Prezydenta Polski za pomnik historii. Utworzenie na tym terenie parku kulturowego jest więc dopełnieniem ochrony miejsca światowego dziedzictwa, a także rozwinięciem zapisów planów miejscowych oraz uzupełnieniem zapisów ochrony konserwatorskiej.

Nowy park kulturowy, oprócz wskazanego w nazwie Kazimierza, będącego niegdyś autonomiczną jednostką osadniczą i Stradomia – dawnego przedmieścia Krakowa, obejmie także część lewobrzeżnych Bulwarów Wiślanych. Ochroną został objęty obszar o łącznej powierzchni przeszło 140 hektarów.

27 kwietnia 2022 r. Rada Miasta Krakowa zdecydowała o objęciu kolejnego obszaru Krakowa specjalną formą ochrony, wynikającą z ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Powołany uchwałą Nr LXXXIII/2368/22 Park Kulturowy Kazimierz ze Stradomiem to kolejny po Starym Mieście i Nowej Hucie park kulturowy na obszarze miasta.

Uchwała wejdzie w życie 1 września 2022 r. Wszystkie nowe obiekty i elementy zagospodarowania przestrzeni (m.in. tablice i urządzenia reklamowe) pojawiające się w obszarze Parku Kulturowego Kazimierz ze Stradomiem będą musiały od tej daty zachować zgodność z zapisami tego prawa miejscowego. Natomiast w odniesieniu do obiektów i elementów już funkcjonujących na tym terenie, nowe regulacje i przepisy będą miały zastosowanie dopiero od września 2023 roku.

Wzorem już funkcjonujących parków kulturowych, uchwała o utworzeniu Parku Kulturowego Kazimierz ze Stradomiem, obejmuje przepisy regulujące prowadzenie robót budowlanych, działalności handlowych i usługowych, funkcjonowanie ogródków gastronomicznych oraz zasady dotyczące możliwości umieszczania szyldów, tablic reklamowych i urządzeń reklamowych (także na barkach) oraz urządzeń technicznych.
Uchwała porządkuje również kwestię prowadzenia przewozów osób za pomocą pojazdów wolnobieżnych z napędem elektrycznym (tzw. meleksów). Wśród nowo wprowadzonych regulacji znalazły się ponadto zapisy odzwierciedlające postulaty mieszkańców tej części Krakowa, takie jak wprowadzenie na terenie parku ograniczenia godzin funkcjonowania ogródków gastronomicznych oraz foodtrucków.

W nowo określonych przepisach szczególny nacisk położony został na zachowanie i ekspozycję dziedzictwa i krajobrazu historycznego układu urbanistycznego Kazimierza ze Stradomiem, ochronę historycznej linii zabudowy, gabarytów oraz form zespołów i obiektów architektonicznych, ochronę funkcjonalną i kompozycyjną zieleni z dopuszczeniem rewaloryzacji terenów zielonych, ochronę osi, ciągów i punktów widokowych, ze szczególnym uwzględnieniem widoków ikonicznych, ochronę krajobrazu kulturowego poprzez przeciwdziałanie dominacji działalności handlowej, reklamowej i usługowej, ingerującej w zabytkową przestrzeń i zakłócającej jej estetykę.

Przyjęte regulacje umożliwiają realizację celów wskazanych w uchwale w poniżej wskazanych aspektach:

1. struktury krajobrazu kulturowego, poprzez:
   • zachowanie dziedzictwa kulturowego i krajobrazu historycznego układu urbanistycznego Kazimierza ze Stradomiem w granicach Parku,
   • ochronę historycznej zwartości zewnętrznej i wewnętrznej linii zabudowy, gabarytów i form zespołów i obiektów architektonicznych,
   • ochronę funkcjonalną i kompozycyjną placów, pierwotnego układu zieleni z dopuszczeniem rewaloryzacji terenów zielonych,
   • ochronę osi, ciągów i punktów widokowych, umożliwiających bliskie i dalekie widoki na charakterystyczne elementy zagospodarowania obszaru, ze szczególnym uwzględnieniem widoków ikonicznych,
   • ochronę krajobrazu kulturowego, wyrażającą się w przeciwdziałaniu nadmiernej rozbudowie działalności handlowej i usługowej, ingerującej w formę architektoniczną obiektów zabytkowych bądź zakłócającej ich ekspozycję, jak również ingerującej lub zakłócającej możliwość ekspozycji przestrzeni publicznej lub sprzecznej z tradycją kulturową i kompozycją urbanistyczną oraz związaną z nimi estetyką;
2. powiązań widokowych i ekspozycji krajobrazu kulturowego, poprzez:
   • zachowanie, uzupełnianie i doskonalenie oraz odnawianie ekspozycji czynnej i biernej dalekich i bliskich powiązań widokowych w postaci osi, ciągów, punktów i płaszczyzn: kluczowych, charakterystycznych i uzupełniających,
   • porządkowanie, odnawianie i wydobywanie rozległości widoków i dystansu ekspozycji w stosunku do pierzei ulic, placów i budynków użyteczności publicznej,
   • wydobywanie, przywracanie i mianowanie monumentalności i malowniczości ekspozycji widoków dalekich i bliskich,
   • zachowanie efektu wieloplanowości i dominacji form w krajobrazie lokalnym;
3. przestrzeni publicznych, komunikacji i zieleni, poprzez:
   • zachowanie, uczytelnianie, przywracanie lub kontynuację przestrzeni komunikacyjnych, w zależności od ich funkcji i kompozycji przestrzennej w odniesieniu do ich pierwotnych zasad kształtowania,
   • zachowanie i uczytelnianie oraz wydobywanie zwartości ścian i kulis, tworzących układ
     architektoniczno-urbanistyczny, w nawiązaniu do proporcji pierzei i chodników, zespołów zieleni i trawników,
   • likwidację lub przekształcenie urządzeń i obiektów szpecących kompozycję urbanistyczną przestrzeni publicznej, takich jak śmietniki trwałe, tymczasowe kioski, food trucki i inne obiekty tymczasowe, w tym położonych na terenach zielonych i w ich bezpośrednim sąsiedztwie,
   • wprowadzanie udoskonaleń oraz korekt zespołów i elementów zieleni, po każdorazowym indywidualnym rozeznaniu stanu zachowania kompozycji zieleni, jej zdrowotności i możliwości odtworzenia, polegających na:
     – zachowaniu, uzupełnieniu i scalaniu układu zieleni,
     – uczytelnianiu, porządkowaniu i odnawianiu układu zieleni,
     – przywracaniu, harmonizowaniu i kontynuacji układu publicznych terenów zieleni, wprowadza się na mocy niniejszej uchwały zakazy i ograniczenia w zakresie prowadzenia robót budowlanych oraz zmiany sposobu korzystania z zabytków nieruchomych, działalności handlowej i usługowej, umieszczania tablic reklamowych i urządzeń reklamowych oraz reklam, a także składowania i magazynowania odpadów.